Strand Historielag arrangerte en historisk vandring på Heia lørdag 18. september.
Marie ønsket velkommen til 26 historieinteresserte personer, før vi beveget oss oppover mot Åsen.
Vel framme hadde Lisa slektshistoriske betraktninger og historier fra gamle dager. Utvandring til Amerika, med slektninger der og lokalt. En del av de frammøtte hadde bånd til plassen, og kunne fortelle.
Etterpå tok vi en tur rundt i det gamle huset, og kunne selv erfare at det nok hadde sett sine beste dager. Men kanskje noen så muligheten for å renovere huset til fordums stand?
Neste punkt på programmet var et besøk i smia til Jan Gunnar, og den karen har samlet og spart på verktøy og redskaper fra de eldste tider. Imponerende samling i både tak og vegger!
En dobbelbooking på Heia skole gjorde at vi heller tok en fortjent matøkt i det fri. Matpakke og kaffi smaker fortreffelig utendørs.
Etter matøkta var mange forsynt, og klar for tur hjemover.
Men noen av de ivrigste ville bli med Lars Asbjørn opp til Sedbergåsen for å se på en forhistorisk bygdeborg. Restene av denne lå litt gjemt i skogen, men kunne fortsatt gi oss et innblikk av tidligere tider.
Alle var enige om at det hadde vært en gild vandring på Heia!
Ole Grødem
Av Sem Austrumdal
Når ein t.d. frå Storhaug-høgda i Stavanger ser innover mot Strand-sokna, ber det i augo ein krans av gardar som lyfter seg mest mot himlaleitet frå ein benk mellom Strand og Jørpeland. Denne gardkrinsen blir i bygdetalen kalla Heiå, og dette grend-namnet er nytta i det minste så tidleg som i 1602; for då står det i leidanglista «Nordland paa Hiedenn.»
Heia-grenda har frå nord gardane Nordland, Nes, Melberg, Sedberg, Helland, Tveid og Åsen. I matriklane frå 1661 og 1668 og i odelsjordebok frå 1617 finst det nokre opplysningar om desse gardane som tykkjest verd å nemne.
Alle desse gardane (med unntak av Helland) høyrde i 1661 til bispestolen i Stavanger. Alle høyrde det skog til, og om Nes er det sagt: «Tidligere schøn Schoug». No hadde bispen Loubrecke Soug, og dreiv stort sagbruk der, men tømmeret måtte i 1661 «Kiøbes och flodis fra Liusefiorden». Nemninga «tidligere schøn Schoug» på Nes syner at før bispen laut fare til Lysefjorden etter tømmer, har han hogge ut storskogen på gardane sine tett ved sagbruket. At dette er slik, tykkjest stadfest ved dei merknadane ein i 1661 og 1668 finn til garden Nag.
I 1661 («Landcommissionen») står det at landskylda på Nag, som var klostergods, må setjast ned fordi garden nå manglar bumark til så stor skyld (5 pund korn). Grunnen er at «3 ødde Gaarder er derfra fest». I matrikkelen for 1668 får ein greie på kva gardar det er meint, og det er jamvel 4 gardar. Det står (folio 148) «--- frå hoffuet gaarden er biugt, Sedberg, Meelberig, Næss och Nordland, som forige tider haffr ligget der under udj ødde, och mange aar haffr staaet for særdeelles Landskyld ---.» Landskylda på Nag vart då nedsett til 3 ½ pd. korn.
Her får ein såleis vite at desse 4 gardane som Nag bygsla av bispestolen, har lege øyde og vore nytta til slått og bumark, mens bispen hogg ut skogen. Tveid og Åsen var øyde i 1563, og vart venteleg nytta av Helland, som i seinmellomalderen tykkjest vere den einaste busette garden i Heiagrenda*). – Helland var gammalt odelsgods, og i 1617 åtte bonden Olluff Houge godt og vel halve garden. ½ laup smør og 6 b.mrk. var herregods, og 7 spann korn var benefisert Strandkyrkja.
Det tykkjest rimeleg at det er desse busetjingstilhøva på 1400- og 1500-talet som har gitt grenda namnet Heiå. Alle gardane (med unntak av Helland) har vore øyde eit par ættledar etter Svartedauden, og så har folket frå sjøgardane kalla øydegrenda for Heiå og bygsla gardane av bispestolen. Dei vart nytta til stølar, markaslått og bumark, medan skogen gav trevyrke til Loubrecke-saga.
*) Dei kan sakte og t.d. ha vore nytta av Barka.
Kjelde: Stavanger Aftenblad 12.10.1937 og 14.10.1937
PS. Ifølgje Birger Lindanger låg også Helland øyde etter Svartedauden.
Strand kommune har vel alltid vore noko for seg sjølv. I alle fall har det mange gonger vore vanskeleg å få fatt i legar og å få dei til å bli verande. I juni 1898 blei Johannes Sætre tilsett som den første kommunelegen i Strand, men alt i mars året etter sa han opp og reiste. Den første legebustaden blei reist på Tau rundt 1910. Då Samuel Vinje som var kommunelege frå 1911 til 1916, drog frå Strand fekk kommunen ikkje interesserte søkjarar sjølv om Stålverket sa seg villig til å yta 4000 kroner i tillegg til fri legebustad.
Frå først av heldt distrikslegen til på Judaberg i Finnøy. Men i 1915 blei Høgfjord legedistrikt som omfatta Strand, Forsand og Høle, oppretta. Distriktslegen skulle bu på Meling, og doktorbustaden blei sett opp på Lerang og stod ferdig i 1917. Det var eit staseleg hus, men trekkfullt. I 1936 blei doktorbustaden på Meling flytta til Forsand.
Doktorbustaden på Lerang
Folk frå Strand måtte såleis enten reisa til Meling eller til Stavanger. Mange måtte også nytta båt for å komma til Meling då det ennå ikkje var veg til Botne. Stålverket var ikkje nøgd med denne ordninga og tilsette eigen lege. Harboe, som han heitte, blei verande til 1923. I åra etterpå blei det gjort fleire forsøk på å få distriktslegen til å flytta frå Meling til Jørpeland, men det lukkast ikkje. Fagforeinga på Stålverket og Strand Arbeiderparti engasjerte seg også for å få ei ordning på kommunelegespørsmålet. Det blei vist til at etter at ein skadd stålverkarbeidar blei sendt til Stavanger etter at ei større blodåre var overskoren, hadde doktoren sagt at han ville vore død før han kom til Stavanger om det var pulsåra som var overskoren.
Frå 1.1.1931 blei så Otto Hagemann tilsett som kommunelege i Strand, og kommunen bygde ny legebustad på Jørpeland.
Doktorbustaden på Jørpeland
Referansar:
Soga um Strand av Holger Barkved
Bygdebok for Strand 1870 -1940 av Jan Alsvik
Marit Skjold , Facebook 24.3.2021
På årsmøtet i Strand Historielag onsdag 10. mars 2021 ble Marie Jøssang valgt til styreleder. Samtidig gikk Trygve Bowitz ut av styret etter mange års innsats for laget, og ble takket av med gode ord, blomster og krus. Det nye styret består ellers av Anne B. Fiskå, nestleder, Harald Maaland, sekretær, Lars Asbjørn Nag, kasserer, Egil Pedersen, Ole Per Tau og Ole Grødem, styremedlemmer, og varamedlemmene Sigmund Bjørheim og Stein Tau Strand Auestad.
Det er enkelt å komme i kontakt med Strand Historielag. Bare ring eller send en e-post til en av oss i styret. Vi svarer gjerne på dine spørsmål om laget og hva vi driver med.
Du kan også komme i kontakt med oss på Facebook, der vi har både en egen side og en gruppe.
Siden vår finner du her: https://www.facebook.com/StrandHistorielag?bookmark_t=page
Gruppa vår finner du her: https://www.facebook.com/groups/416627335068241/?bookmark_t=group
|
Webmaster: Lars Asbjørn Nag |
Strand Historielag er en ideell organisasjon tilsluttet Rogaland Historielag og Landslaget for lokalhistorie. Laget ble startet i 1995 og er åpent for alle interesserte.
Formålet vårt er å fremme interessen for slekts- og lokalhistorie, samt å samle og ta vare på historie og tradisjoner som kan fortelle ettertiden om levekår og forhold i Strand gjennom tidene.
Du finner oss på Facebook : https://www.facebook.com/StrandHistorielag?ref=hl
Vi har også en egen gruppe på Facebook som alle er velkomne til å bli medlem av. Den finner du her: https://www.facebook.com/groups/416627335068241/?bookmark_t=group
Se video fra stiftingsmøtet for Strand Historie- og Ættesogelag
http://www.youtube.com/watch?v=tEfZ86_j7gQ
|
|
Det er enkelt å bli medlem i Strand Historielag: Bare send en e-post til styreleder:
Medlemskontingenten er 200,- og betales til lagets bankkonto 3205.40.27035. Du kan også bruke Vipps: 585755.
Medlemskapet inkluderer et abonnement på bladet Sydvesten som kommer ut fire ganger per år.
Vi har som regel flere møter om ulike emner i løpet av året. Vi arrangerer også turer.
Velkommen til oss!
Underkategorier
Lagsmøte om Kolabyda 15-1-2020
Tora-Liv Thorsen fortalte for ivrige lyttere..
Levende historie fra Kolabygda
Et fullstappet kjellerlokale i Folkets hus på Jørpeland ble onsdag kveld 15. januar presentert for levende historie fra Kolabygda, det nyeste tilskuddet til Strand kommune. Engasjert og kunnskapsrik forteller var Tora-Liv Thorsen, med god assistanse fra Eli Helena Stein. Det var en historie om et liv i små kår, på små gårdsbruk med noen få kyr, noen sauer og høns, der det for det meste var nødvendig å kombinere med fiske for å skaffe seg nok til å leve av. Den som eide skog, var også bedre stilt. Bygda har jo navnet sitt fra brenning av trekull, som ikke minst ga tjære til å tjærebre båtene. Tre sagbruk har det også vært i Kolabygda. Det var også en historie om godt naboskap og samhold, og en sjelden gang om store lykketreff, som det eventyrlige brislingkastet i Skeivik for 60 år siden, da 75 tonn brisling plutselig skaffet et notlag mer penger enn de hadde sett før. Vi ser fram til å høre mer fra Kolabygda i Strand Historielag.